Duikers van het Badewanne-duikteam stuitten tijdens het maken van een documentaire over wrakken uit de eerste of tweede wereldoorlog op een grote verrassing in de monding van de Finse Golf: het vrijwel intacte wrak van een zeventiende-eeuws Nederlands fluitship. De restanten van dit koopvaardijschip staan rechtop op de bodem van de Oostzee en zijn nog in zeer goede staat.
Handel rond de Oostzee
In de middeleeuwen werd de Oostzee een steeds belangrijkere handelsroute, aangezien Hollandse en Engelse schepen eindeloze voorraden hout, teer en hennep nodig hadden uit de regio rond de Oostzee. Vanaf de dertiende eeuw controleerde de Hanze de handel, maar gedurende de zeventiende eeuw kreeg de zeer efficiënte koopvaardijvloot van de Nederlandse Republiek de controle. Het stichten van Sint Petersburg door tsaar Peter de Grote, gaf de handel in deze regio een enorme impuls.
De steunpilaar van deze handel is het Nederlandse fluitschip. Dit scheepstype betreft een driemaster met een zeer omvangrijke rompconstructie, zonder kanonnen en met een zeer grote laadcapaciteit. Bovendien maakten de fluitschepen gebruik van een zeer nieuw en geavanceerd touwwerk met slim ontworpen katrol- en takelsystemen om de ra’s en zeilen te hijsen en te bedienen. Deze geavanceerde technische kenmerken maakten een veel kleinere bemanning mogelijk dan eerdere scheepstypen, waardoor de handel winstgevender werd. Een ander volledig nieuw fenomeen aan boord van de fluitschepen was dat de hele bemanning “achter de hoofdmast” verbleef. Kapitein, stuurlieden, bootsman, kok en alle andere rangen verbleven allemaal in dezelfde ruimte tussendeks en aten aan dezelfde tafel. Dit was zeer ongebruikelijk in die tijd, zeker in de sterk hiërarchische maritieme wereld. De fluitschepen waren dominant in de Baltische handel van eind zestiende tot het midden van de achttiende eeuw. Van deze ooit veelvoorkomende schepen hebben maar enkelen het overleefd.
Hollands fluitschip
Het duikteam had verwacht tijdens de duik op 85 meter diepte een wrak van een vroege mijnenveger uit de eerste wereldoorlog of een gezonken schoener uit de tweede wereldoorlog aan te treffen. Groot was de verrassing dan ook toen het bleek te gaan om een bijna volledig bewaard gebleven Hollands fluitschip.
Het schip rust met een vlakke kiel op de zeebodem, met het grootste deel van haar tuigage verspreid er omheen. Er is slechts geringe schade door diepzeevissen. Een sleepnet lijkt over het schip te hebben gesleept van de boeg naar het achterdek, waardoor het voorsteven is verplaatst en het achterdek en het bovenste deel van de typische dorpel van de fluit enigszins zijn beschadigd. Afgezien van deze beschadigingen is het wrak intact, zijn de ruimen vol en zit alle zijbeplanking stevig op zijn plaats. Zelfs de beschadigde onderdelen en componenten van de dorpelversieringen, zoals de “Hoekmannen” of de “Sterke mannen”, zijn te vinden op de bodem achter het achterschip. Bekijk de locatie van het wrak in MaSS.
Finse Golf als speciale zeekelder
Alleen op bepaalde plaatsen in de wereld, waaronder de Oostzee, kunnen houten wrakken eeuwenlang overleven zonder te worden vernietigd door chemische, biochemische en biologische rottingsprocessen. Vanwege het lage zoutgehalte, de absolute duisternis en zeer lage temperaturen het hele jaar door zijn deze processen in de Oostzee erg traag. Misschien wel het belangrijkste is dat houtetende organismen zoals scheepswormen niet kunnen leven in een dergelijke omgeving. Zelfs in gematigde zeeën verdwijnen alle houten wrakken binnen enkele decennia, tenzij ze in sedimenten worden begraven.
Deze vondst, een praktisch intact en compleet Nederlands fluitschip, de koningin van de Baltische handel van bijna 400 jaar geleden, is een goed voorbeeld van het belang van de Oostzee, en vooral de Finse Golf, als een speciale zeekelder. Alleen hier bewaart de natuur wrakken, die er in overvloed zijn omdat de zee door de eeuwen heen een zeer belangrijke handelsroute en slagveld voor vele oorlogen is geweest. Het Badewanne-team zal dit belangrijke wrak blijven documenteren en onderzoeken in samenwerking met het Finse Erfgoedagentschap voor Oudheden en andere partners, waaronder universitair hoofddocent Dr. Niklas Eriksson, maritiem archeoloog, Universiteit van Stockholm, Zweden:
“Het wrak onthult veel van de kenmerken van de fluit, maar ook enkele unieke kenmerken, niet in de laatste plaats de constructie van het achterschip. Mogelijk is dit een vroege versie van het ont- werp. Het wrak biedt daarom een unieke kans om de ontwikkeling van een scheepstype te onder- zoeken dat over de hele wereld voer en het instrument werd waarmee de basis werd gelegd voor de vroegmoderne globalisering.”
Foto’s: © copyright Badewanne
Lees het bericht van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed
Badewanne-duikteam
Het Badewanne-duikteam is een vrijwillige groep duikers die gespecialiseerd is in het documenteren van wrakken uit de eerste en tweede wereldoorlog in de Finse Golf. Dit werk heeft geresulteerd in verschillende documentaires, boeken en krantenartikelen, waaronder de National Geographic-documentaire “Sunken Nazi sub” (Gezonken Nazi-duikboot). De laatste jaren is het Badewanne-team ook steeds meer betrokken geweest bij onderzoek naar milieubedreigingen van scheepswrakken. De belangrijkste hiervan zijn stookolie die in de wrakken achterblijft en achtergelaten vistuig dat zich erop heeft verzameld. Het Badewanne-team werkt samen met de civiele en militaire autoriteiten van Finland en Estland. Hoewel het Badewanne-team Fins is, bestaat het team uit duikers uit veel verschillende nationaliteiten.